Αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία

    Ετυμολογικά, η λέξη δημοκρατία προέρχεται από το ουσιαστικό δήμος, που σημαίνει λαός και το ρήμα κρατέω-ω, το οποίο σημαίνει κυριαρχώ, νικώ. Επομένως, και από εδώ φαίνεται ότι κυρίαρχος σε αυτό το πολίτευμα είναι ο λαός. Ο λαός ισοδυναμεί με τους πολίτες. Και πολίτης της Αθήνας είναι από την εποχή του ψηφίσματος του Περικλή και μετά, όποιος άνδρας έχει γεννηθεί από Αθηναίους γονείς. Οι γυναίκες αποκλείονταν από την αθηναϊκή πολιτεία, όπως οι δούλοι, οι μέτοικοι και οι ξένοι.

     Σημαντική είναι η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, που σημαίνει ότι όλα πηγάζουν από τη θέληση του λαού, οι ίδιοι είναι αρμόδιοι για τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη και τη νομοθεσία της πόλης τους. Ο πολίτης της Αθήνας έχει δικαίωμα και υποχρέωση ταυτόχρονα να συμμετέχει στα κοινά της πόλης του.

     Οι βασικές αρχές της αθηναϊκής  δημοκρατίας, οι οποίες ισχύουν και σήμερα, είναι οι εξής: α) η ισοπολιτεία,  που σημαίνει ότι η πολιτεία αντιμετωπίζει όλους τους πολίτες της με ισότητα όσον αφορά τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις τους ανάλογα με τις δυνάμεις τους, Κανένας δεν αποκλείεται από τα αξιώματα λόγω της καταγωγής του. β) η ισονομία, δηλαδή όλοι οι πολίτες αντιμετωπίζονται από τους νόμους με ισότητα. Όλοι οι πολίτες σέβονται τους νόμους, οι οποίοι αποδίδουν τα ίδια δικαιώματα σε όλους. Δεν υπάρχουν ατομικοί νόμοι. γ) η ισηγορία, δηλαδή κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να λάβει το λόγο και να εκφράσει τη γνώμη του για οποιοδήποτε  θέμα. Αυτά λαμβάνουν χώρα στην Εκκλησία του δήμου. Επίσης, κάθε πολίτης μπορεί να προτείνει νόμο ή τροποποίηση νόμου, αρκεί να μην είναι αντίθετος σε ισχύοντα νόμο. Οι νόμοι, τα ψηφίσματα και άλλα επίσημα έγγραφα γραμμένα σε πάπυρο (π.χ. το κατηγορητήριο της δίκης του Σωκράτη) και όχι σε πέτρα, όπως τα υπόλοιπα που χαράσσονται σε πέτρα και δημοσιεύονται έξω από  διάφορα δημόσια κτίρια, φυλάσσονται στο "Μητρώον", που βρίσκεται στην αρχαία αγορά στο παλαιό Βουλευτήριο.

    Στη συνέχεια, ο τρόπος συμμετοχής των πολιτών στη δημοκρατία, γίνεται μέσα από τα όργανα της πόλης. Αυτά είναι τα ακόλουθα: 1) Η εκκλησία του δήμου. Αποτελεί το βασικότερο όργανο της αθηναϊκής δημοκρατίας. Μέσω αυτής λαμβάνονται όλες οι σημαντικότερες αποφάσεις που αφορούν την πόλη, όπως είναι η σύναψη πολέμου, σύναψη ειρήνης, η υπογραφή συμμαχιών, επιβολή οστρακισμού και η ψήφιση των νόμων.  Οι αποφάσεις της ονομάζονται ψηφίσματα. Δικαίωμα συμμετοχής σε αυτήν έχουν όλοι οι ελεύθεροι πολίτες, άνω των δεκαοχτώ ετών και έχουν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Η συγκέντρωση γίνεται κυρίως στο λόφο της Πνύκας, στην αρχαία αγορά ή στο θέατρο του Διονύσου. Η εκκλησία του δήμου συνεδριάζει σε τακτικές ή έκτακτες συνελεύσεις. Τέλος, η απαρτία της σημειώνεται με τη συμμετοχή έξι χιλιάδων πολιτών σε αυτή. 2) Η Βουλή των Πεντακοσίων. Κύρια αρμοδιότητά της είναι να εκδίδει τα προβουλεύματα πριν τη ψήφιση νόμων στην Εκκλησία του δήμου. Απαρτίζεται από πεντακόσια μέλη και δικαίωμα συμμετοχής σε αυτήν έχουν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες, που έχουν συμπληρώσει το 30 έτος της ηλικίας τους και τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Βέβαια, η Βουλή είχε και άλλες πολιτικές και διοικητικές αρμοδιότητες. Συνεδριάζει στο Βουλευτήριο, το οποίο βρίσκεται στην αρχαία αγορά, δίπλα στο Θόλο, όπου κοιμόντουσαν και έτρωγαν οι πρυτάνεις κατά τη διάρκεια της πρυτανείας τους.  3) Η Ηλιαία. Πρόκειται για το λαϊκό δικαστήριο της Αθήνας. Δικαίωμα συμμετοχής σε αυτήν έχουν όλοι οι πολίτες άνω των τριάντα ετών, έχουν εκπληρώσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, δεν είναι οφειλέτες του δημοσίου και δεν κατηγορούνται για κάποιο αδίκημα ή παράβαση νόμου. Οι δικαστές αυτοί λέγονται "ηλιαστές", κληρώνονται κάθε μέρα, αμείβονται και πριν την ανάληψη των δικαστικών τους υποχρεώσεων έπρεπε να έχουν δώσει τον λεγόμενο "ηλιαστικό όρκο". Δικάζει με διάφορες συνθέσεις ως προς το σύνολο των δικαστών. Η πιο συνήθης σύνθεση είναι αυτή των πεντακοσίων ενός "ηλιαστών¨ για ιδιωτικού δικαίου υποθέσεις και η μεγαλύτερη είναι αυτή των έξι χιλιάδων "ηλιαστών" για υποθέσεις δημόσιου χαρακτήρα. 4) Ο 'Αρειος Πάγος. Αποτελεί ένα παλαιότερο θεσμικό όργανο αριστοκρατικής φύσεως, το οποίο παρέμεινε επί δημοκρατίας με λιγότερες αρμοδιότητες.  Είναι το δικαστήριο εκδίκασης των εμπρησμών, των καταστροφών ιερών ελαιόδενδρων αλλά και των ανθρωποκτονιών τελεσμένων με πρόθεση και των σωματικών βλαβών. Το όνομά του το έλαβε από τον λόφο του Άρεως, όπου και συνεδρίαζε. 5) Τα δημόσια αξιώματα. Εδώ συγκαταλέγονται οι λεγόμενοι "Εννέα άρχοντες", οι οποίοι είναι κληρωτοί και διακρίνονται σε: "επώνυμο άρχοντα"(υπεύθυνος κυρίως για οικογενειακά ζητήματα), "άρχοντα βασιλέα"(υπεύθυνος κυρίως για θρησκευτικά ζητήματα), "πολέμαρχο" (ο αρχηγός στον πόλεμο) και "έξι θεσμοθέτες"(αυτοί που θέτουν κανόνες δικαίου),  αλλά και οι "Δέκα στρατηγοί¨, οι οποίοι εκλέγονται κατευθείαν από την Εκκλησία του δήμου. Δεν υπάρχει περιορισμός στην εκλογή τους ενώ οι πρώτοι έχουν ενιαύσια θητεία.

    Όμως, οι αρχαίοι Αθηναίοι είναι πολύ ευσεβείς και θρησκευόμενοι πολίτες. Γι' αυτό και έχουν πάρα πολλούς ναούς αφιερωμένους στους θεούς προστάτες της πόλης τους, με κυρίαρχη θέση ο ναός της Πολιάδος Αθηνάς στην Ακρόπολη και του Ηφαίστου στον Κολωνό. Η θρησκευτική ζωή στην Αθήνα πλαισιωνόταν από πολλές θρησκευτικές εορτές, όπως τα Παναθήναια ,με την περίφημη πομπή στην αγορά της πόλης, τα Ανθεστήρια, τα Απατούρια, τα Μεγάλα Διονύσια, τα Θεσμοφόρια, τα Ελευσίνια μυστήρια και άλλες πολλές.

    Συνεπώς, η καθημερινή ζωή των αρχαίων Αθηναίων, εκτός από τις καθημερινές τους εργασίες, ήταν πλούσια σε πολιτικά, διοικητικά, δικαστικά και νομοθετικά δρώμενα. Κάθε δραστηριότητα είχε και τον χώρο ή κτίριό του. Η οργάνωση της Αθήνας είναι πολύ καλή και βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Δίδεται, το ακόλουθο βίντεο, για να πάρουν οι μαθητές μια ιδέα για το τι πρόκειται να ασχοληθούν και για να τους κεντρίσει το ενδιαφέρον.

     Πηγές: Το κείμενο αυτό εκπονήθηκε με τη βοήθεια των εξής βιβλίων:1) Μάραντος, Π.Φ., (2014), Πολιτική Παιδεία, Β΄Γενικού Λυκείου, Αθήνα, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων "Διόφαντος", 2) MacDowell, D.M., (2009), To δίκαιο στην Αθήνα των κλασικών χρόνων, μετάφραση Γ. Μαθιουδάκη, Αθήνα, Εκδόσεις Δ.Μ. Παπαδήμα, 3) Σακελλαρίου, Β. Μ., (2012), Η Αθηναϊκή δημοκρατία, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.